Wielka Sobota jest dniem ciszy żałobnej. Kościół trwa przy Grobie Pańskim rozważając Mękę i Śmierć Chrystusa. Poświęcenie pokarmów wielkanocnych należy poprzedzić wspólną adoracją przy Bożym Grobie. Kościół powstrzymuje się od sprawowania Ofiary Mszy św., dlatego główny ołtarz pozostaje obnażony.
Wielka Sobota nie ma swojego nabożeństwa. Śpiewa się jedynie lub recytuje chórowo Godzinę Czytań i Jutrznię (dawniej były to tzw. Ciemne Jutrznie). Wigilia Paschalna należy już do Niedzieli Zmartwychwstania Pańskiego.
Wielkanoc rozpoczyna się Wigilią Paschalną.
Całe nabożeństwo Wigilii Paschalnej z istoty swej jest czuwaniem nocnym (vigilare = czuwać). Wigilia Paschalna nawiązuje do nocy paschalnej, w czasie której Izraelici zostali wybawieni z niewoli egipskiej. Szczególnie zaś nawiązuje do nocy zmartwychwstania Chrystusa.
Od pierwszych wieków chrześcijaństwa wierni gromadzili się w Wielką Sobotę wieczorem na czuwanie nocne. Najpierw rozpalali ogień, od którego zapalali swoje lampy dla rozpraszania ciemności (lucernarium). Światło to zaczynało nabierać z czasem szczególnego znaczenia i symbolizowało zmartwychwstałego Chrystusa, jak również wszystkich ludzi przez Boga oświeconych (ochrzczonych). Potem czytano wyjątki z Pisma św. mówiące o chrzcie św., jako nowym stworzeniu, o przejściu przez Morze Czerwone, o wybawieniu z niewoli grzechowej i o nowym przymierzu z Bogiem. Między czytaniami śpiewano lub recytowano psalmy.
W przyległym baptisterium udzielono chrztu św. - sakramentu współumierania i współzmartwychwstania z Chrystusem. Czasem liczba kandydatów do chrztu była tak wielka, że obrzędy przeciągały się do godzin rannych. Po chrzcie, neofici ubierali się w białe szaty i udawali się do signatorium, gdzie biskup udzielał sakramentu bierzmowania. Stamtąd po bierzmowaniu przechodzili do koscioła, gdzie oczekiwali na rozpoczącie Mszy św., w której po raz pierwszy brali pełny udział łącznie z Komunią św. Od V wieku chrzest dorosłych stawał się coraz rzadszy i Mszę św. odprawiano coraz wcześniej, aż wreszcie odprawiano ją zaraz po czytaniach biblijnych. Za czasów św. Hieronima († 420 r.) zdarzało się, że nieraz wierni około północy wracali już do dou. Od XIII w. liturgię Wigilii Paschalnej odprawiano w Wielką Sobotę rano. Tę nielogiczność usunął dopiero papież Pius XII w 1951 roku przenosząc Wigilię Paschalną na właściwe miejsce.
Wprowadzenie do liturgii Wigilii Paschalnej:
"W tę najświętszą noc, w której Pan nasz Jezus Chrystus przeszedł ze śmierci od życia, Kościół wzywa swe dzieci rozproszone po całym świecie, aby zgromadziły się na czuwanie i modlitwę. Jeżeli tak będziemy obchodzić pamiątkę Paschy Pana, słuchając słowa Bożego i sprawując święte tajemnice, możemy mieć nadzieję, że otrzymamy udział w zwycięstwie Chrystusa nad śmiercią i wraz z Nim żyć będziemy w Bogu."
Na Wigilię Paschalną składają się:
Liturgia światła - poświęcenie ognia, przygotowanie paschału, procesja do kościoła oraz śpiew orędzia wielkanocnego (Exultet). Rozpalony i poświęcony ogień symbolizuje Bożą światłość, której udziela nam On przez swojego Syna Jezusa Chrystusa. Paschał jest symbolem Zmartwychwstałego Pana. Wyryty na nim krzyż oznacza jego zbawczą śmierć zaś pięć otworów z tkwiącymi w nich czerwonymi ziarnami kadzidła to symbole Jego zbawczych ran. Litery greckie alfa i omega oznaczają, że do Chrystusa należą czasy i wieczność. On jest początkiem i celem wszystkiego. Procesja z paschałem, zapalonymi świecami i trzykrotnym śpiewem aklamacji "Światło Chrystusa", nasuwa na myśl zdanie Chrystusa Pana: "Ja jestem światłością świata. Kto idzie za Mną, nie będzie chodził w ciemnościach, lecz będzie miał światłość życia" (J 8,12). Orędzie wielkanocne sięga starożytności chrześcijańskiej. W uniesieniu poetyckim wielbi Chrystusa przynoszącego zbawienie.
Liturgia Słowa Bożego - składa się z siedmiu czytań ze Starego Testamentu, dwóch czytań z Nowego Testamentu (Epistoła i Ewangelia) oraz homilii. Ilość czytań ze Starego Testamentu może być zredukowana, jednak zawsze jest czytanie o wyjściu Izraela z Egiptu i jego przejściu przez Morze Czerwone (Wj 14). Czytanie to bowiem zawiera typologię Paschy chrześcijańskiej.
Liturgia chrzcielna - składa się z litanii do Wszystkich Świętych, błogosławieństwa wody chrzcielnej, chrztu św. oraz odnowienia przyrzeczeń chrzcielnych. Litania unaocznia prawdę, że przez chrzest człowiek zostaje włączony do wspólnoty ze Świętymi Pańskimi. Podczas Poświęcenia wody celebrans zanurza paschał w święconej wodzie i prosi Boga, aby przez Swojego Syna zesłał na tę wodę moc Ducha Świętego. Zanurzenie to symbolizuje prawdę, iż chrzest jest sakramentem współumierania i współzmartwychwstania z Chrystusem (Rz 6). Po poświęceniu wody, gdy są kandydaci, następuje chrzest. Jeśli obecny jest biskup lub kapłan z odpowiednimi uprawnieniami, wtedy przygotowani dorośli kandydaci otrzymują również sakrament bierzmowania. Teraz następuje odnowienie przyrzeczeń chrzcielnych, podczas których wierni trzymają w rękach zapalone świece.
Liturgia Eucharystyczna - ma swój zwykły przebieg, jak w każdej Mszy św. Wierni, za zgodą ordynariusza, mogą przyjmować Komunię św. pod obiema postaciami. Byłoby to nawiązanie do starej praktyki Kościoła, kiedy Komunię św. zawsze przymowano pod obiema postaciami (do XIII wieku). Od wczesnego średniowiecza, kiedy liczba dorosłych kandydatów do chrztu zmalała, Mszę św. Wigilii Paschalnej odprawiano już przed północą. Niedziela pozostała wtedy bez Mszy św. Stąd też w VI wieku wprowadzono Mszę św. w Niedzielę Wielkanocy z własnym formularzem. Treść jego ograniczyła się do samego tylko Zmartwychwstania Pańskiego.
Źródło:
Ks. Tarsycjusz Sinka C.M. "Zarys Liturgiki"
